Cyganie wywodzą się z Indii. Nie wiadomo do końca, kiedy ani dlaczego wyemigrowali z pierwotnej ojczyzny, która najprawdopodobniej był Pendżab w północnych Indiach. Nie wiadomo również kim byli, zanim ruszyli znad Gangesu ku Europie.
Powstało na ten temat wiele hipotez. Najzabawniejsza wymyślił Adam Naruszewicz, polski historyk żyjący w XVIII wieku, z całkowitą powagą wywodził Cyganów od Jacwingów, na podstawie pytania Cygana o pochodzenie: ja – Cygan a wiec Jacygan, Jacyng, Jacwing. Tryb życia cyganów; wędrówka, ubóstwo, żebraninę próbowano interpretować w kategoriach pokuty, kary, klątwy odwołując się m.in. do Biblii, w której dopatrzono się pochodzenia Cyganów od biblijnego bohatera – Kaina. Kiedy Stwórca zwraca sie do Kaina: Kiedy bedziesz uprawial te ziemie, nie bedzie urodzajna dla ciebie. Tulaczem bedziesz i zbiegiem na swiecie. .. na co Kain odpowiada: jesli bowiem wypedzasz mnie teraz z tej ziemi… mam byc tulaczem i zbiegiem na swiecie, kazdy kto mnie spotka bedzie mnie mógl zabic. Cytatem tym wyjasniano zarówno koniecznosc wedrowania Cyganów, niemoznosc osiedlania sie na roli, jak tez stosunek do nich, przeciez samo Pismo nakazuje ich przesladowac, a nawet zabijac.
Inna negatywna postacia z Biblii, z która laczono Cyganów, byl Cham, syn Noego. Cham w jezykach semickich oznacza kogos o ciemnej karnacji, a sam Cham wslawil sie tym, ze szydzil ze swego ojca Noego, kiedy ten lezal nago, upojony winem. Skojarzono, wiec ciemna karnacje z negatywna ocena postepowania biblijnego bohatera, identyfikujac Cyganów z Chamem wlasnie.
Istnieje tez cyganska wersja Genesis. Pan Bóg, stwarzajac czlowieka z gliny, wypalil ja zbyt mocno – tak powstali Murzyni. Nastepny Adam wypalony zbyt krótko – to byl bialy czlowiek. Dopiero za trzecim razem udalo sie Bogu stworzyc ideal – z dobrze wypalonej gliny sniadego Roma.
Sama wędrówka Cyganów ku Europie zaczęła się prawdopodobnie około X wieku, brak jest pewnych źródeł, określających czas ich wyjścia z Indii, i wiodła poprzez Persje i Armenie, gdzie dostali się pod wpływ imperium bizantyjskiego. Kroniki i listy z XI wieku mówia o ludach, które mozna kojarzyc z Cyganami. Najstarsza nazwa, jaka okreslano ich w Cesarstwie Bizantyjskim, jest Adsigani – uwaza sie ja za zródloslów pózniej uksztaltowanych nazw takich jak: tureckie Cingene, wloskie Zingari, francuskie Tsiganes , niemieckie Zigeuner , czy wreszcie polskie Cyganie. W XV wieku pojawila sie równiez nazwa Aigiptoi (Egipcjanie), która byla poczatkiem drugiej grupy nazw okreslajacych Cyganów – Gitans we Francji, Gitanos w Hiszpanii, Gypsies w Anglii, Evgit w Albanii, Gyptanaeres w Holandii, Egiftos lub Giftoi w Grecji.
Nie wiadomo, dlaczego Cyganów okreslano jako przybyszów z Egiptu. Wielu badaczy wiaze to z opowiescia, która glosili sami Cyganie, przybywajacy do Europy zachodniej, a mówiaca, ze pochodza z Malego Egiptu, to wedlug Lecha Mroza (znanego cyganologa) „kraj Gyppe” – Epir na pólnocnym zachodzie Grecji, badz rejon Izmiru (dawniej Smyrny), nazywany równiez Malym Egiptem. Wzmianki o Cyganach (nazywanych równiez Egipcjanami) pojawiaja sie w poezji ludowej w XIV wieku, stad wiadomo, ze przypisywano im takie zajecia, jak niedzwiednictwo i siciarstwo, a takze to, ze nazwy, których uzywano, zabieraly z czasem pejoratywnego charakteru i stawaly sie pogardliwymi wyzwiskami. Wobec rozpowszechnionej w tym czasie w Bizancjum wiary w przesady i zabobony, Cyganie szybko zaczeli to wykorzystywac, zajmujac sie wrózbiarstwem, a zaspokajajac zywa zawsze i wszedzie potrzebe rozrywki, stali sie znani jako niedzwiednicy, zaklinacze wezy, akrobaci i kuglarze.
Od polowy XIV wieku pojawia sie coraz wiecej informacji o Cyganach. Uczeni twierdza (znów opierajac sie na badaniach jezyka romani), ze zabawili oni dluzej w Grecji i na Balkanach, skad w poczatkach XIV wieku, poprzez Wegry i Woloszczyzne, ruszyli do Europy srodkowej i zachodniej, gdzie pojawili sie w poczatkach XV wieku. Mozna to stwierdzic na podstawie licznych zapisków w kronikach, aktach miast i dokumentach koscielnych. Nie wiadomo jednak, jaka byla przyczyna tej gwaltownej migracji. Przypuszczalnie jednym z jej istotnych powodów byl nacisk Turcji niosacej islam na chylace sie ku upadkowi Bizancjum.
Dokumenty podaja, ze w latach 1416 i 1417 Cyganie pojawili sie w Niemczech, w 1416 roku w Czechach, w latach 1418 – 1419 w Zurichu, Bernie i Bazylei, w 1419 we Francji, w 1422 w Italii i Niderlandach, w latach dwudziestych XV wieku w Hiszpanii, a w latach 1430 – 1440 na wyspach brytyjskich, skad wygnani przybyli po 1450 roku do Skandynawii.
Do Polski dotarli prawdopodobnie pod koniec XIV wieku, a najstarsza o nich wzmianke odnalazl Lech Mróz w ksiegach Kazimierza, dzisiejszej dzielnicy Krakowa. Przeczytac tam mozna o Micolayu Cziganie, zamieszkujacym we wsi Zapolcze. Zapisek ten dotyczy podatku, jaki zaplacil on za (najprawdopodobniej) dzierzawiona ziemie. W miare uplywu lat, zródel historycznych dotyczacych Cyganów jest coraz wiecej, co swiadczy o wzroscie ich liczby na ziemiach polskich, jak równiez daje wiedze, ze do Polski przybyli z Wegier i Moldawii.
